1: Ferrol - Neda

Ferrol tivo aforamentos desde o século XII, concedidos por Alfonso VII. Foi entregada por Enrique II a Fernán Pérez de Andrade, o Bo, volvendo á coroa en 1733 e nacendo entón o Ferrol mariñeiro e moderno.

   A igrexa de San Francisco recorda ó convento fundado por Pérez de Andrade no século XIV. O templo actual, do XVIII,  ten planta de cruz latina e no seu interior poden contemplarse interesantes imaxes do escultor José Ferreiro.

O Arsenal foi construído a partir de mediados do século XVIII, e con el a nova cidade. É unha dársena rectangular con diques de cantaría que se asentan sobre o fondo do mar ou nos illotes alí existentes. As instalacións militares construíronse en terra firme, sendo o elemento máis destacado o Cuartel de Instrución de Mariñeiría. O barrio da Madalena, conxunto urbano nacido neste século, ten un trazado reticular con seis rúas paralelas cortadas por nove transversais e no centro dúas prazas cadradas.
   

O antigo Hospital da Caridade, de finais do século XVIII, que foi erixido para atención de peregrinos e enfermos, é na actualidade o centro cultural Torrente Ballester.

 

 

 

 

A Concatedral de San Xulián (Ferrol comparte bispado coa histórica Mondoñedo), é obra de Sánchez Bort, da segunda metade do século XVIII.
    Na praza de Amboage atópase a igrexa da Virxe das Dores.

E na Praza de Armas, a Casa do Concello, construída en 1953, que alberga o museo municipal.

Pasada a Praza da Constitución e Cantón de Molíns, chégase á neoclásica Igrexa das Angustias.

    Neste Camiño houbo hospitais da orde hospitalaria de Sancti Spiritus en Ferrol, Neda, Miño, Paderne e Betanzos. Pola súa parte, os todopoderosos Andrade contribuíron á peregrinación construíndo ou reconstruíndo pontes en Xubia, Pontedeume, Lambre, Betanzos e O Burgo.

Xubia

Vamos en ruta paralela á ría ferrolá. En Xubia, atopamos a magnífica igrexa románica de San Martiño, herdeira do antigo mosteiro do Couto erixido no século VIII e  reconstruído no XII.

A igrexa, de tres naves e cabeceira de tres ábsidas, posúe artísticos canzorros que a fan especial. A portada románica está protexida por un pórtico construído, igual que o campanario, no século XVIII.
Xubia e este mosteiro eran a primeira parada para os peregrinos que viñan de Ferrol.

Neda

   

Preto xa de Neda, muíño As Aceas de Lembeie, movido polas mareas.

 

Á beira do río Xubia existe na actualidade un albergue de peregrinos.

A igrexa de Santa María é de comezos do século XVIII.
    A Casa do Concello, con torre do século XVIII, conserva pegados os restos do hospital de peregrinos de Sancti Spiritus, do século XV.

 

Despedímonos de Neda visitando a igrexa de San Nicolás, do século XIV.

 

 

1A: A Coruña - Bruma , (Variante )

A Coruña

 

    O máis característico elemento identificador da Coruña é a chamada Torre de Hércules, faro romano do século II, restaurado na súa forma actual a finais do século XVIII polo enxeñeiro militar Eustaquio Giannini

 

    Os peregrinos desembarcaban no porto do Parrote, tendo como primeiro destino

a Igrexa de Santiago, románica de comezos do século XIII, fundada polo rei Alfonso IX. A portada é gótica, do século XV, con imaxes de Santiago e San Xoán e magnífico rosetón. Diante desta igrexa reuníase o Concello da cidade.

    Conserva A Coruña, como elementos máis importantes de arquitectura militar, restos das súas murallas dos séculos XVI e XVII, o Xardín de San Carlos, bastión que formou parte da Fortaleza Nova para a defensa da cidade, e o castelo de San Antón (antiga illa) que alberga o Museo histórico - arqueolóxico.

 

    Da arquitectura relixiosa destacaremos a Colexiata de Santa María do Campo (dos séculos XII-XIII), na Cidade Vella, onde os peregrinos acudían para encomendarse ó Apóstolo ante a difícil ruta que ían acometer. Existía unha gran devoción pola Virxe do Portal, desta Colexiata.

 

    E dos tempos modernos, destacaremos a Praza de María Pita e Casa Consistorial, de comezos do século XX, e as súas famosas Galerías, que mereceron  para A Coruña o sobrenome da “cidade de cristal”.

    Saíase da Coruña por Eiris, e os campos de Elviña, nos que tivo lugar a batalla entre os exércitos inglés e francés en 1809. En Elviña existe un monumental castro no que se conservan restos de murallas, vivendas e alxibe da época galaico-romana.

O Burgo

  

    O Burgo foi señorío e porto dos Templarios. Conserva igrexa románica con tres ábsidas, dedicada ó apóstolo Santiago.
A ponte medieval do Burgo foi reconstruída a finais do pasado século.

Cambre

    Xa no concello de Cambre, igrexa románica de Santiago de Sigrás, reformada a comezos do século XVII. Houbo aquí en tempos un albergue de peregrinos.

 

 

 

 

 

 

    Na capital municipal, igrexa de Santa María de Cambre, románica, do século XII, que formaba parte do Mosteiro fundado no século X, con orixinal deambulatorio tralo altar maior que permitía ós peregrinos unha maior proximidade para a oración. Ten tres naves e interesante fachada.

Hacia Bruma

    Pasamos polo Pazo de Anceis, do século XVII, cun cruceiro. E moi preto deixamos Carral, onde existe o monumento ós mártires que deron a súa vida en 1846 en defensa da liberdade.

 

 

 

 

 

    No lugar de A Calle, parroquia de Sarandóns, unha placa colocada nun edificio do século XVI, recorda que en 1554 pasou por este lugar o rei Felipe II de España.

    Desde Hospital de Bruma, os dous Camiños marchan unidos cara a Compostela.

2: Neda Miño

O Camiño chega a Fene, do que hai que destacar dous importantes aspectos: o seu carácter industrial, xa que nel se atopan as factorías de Astano, e o aspecto cultural centrado no seu Museo do Humor.

E logo, Concello de Cabanas, antesala da capital comarcal, onde destaca a magnífica fachada barroca da igrexa de San Martiño do Porto e a amplísima praia de Cabanas, onde o arboredo se interna no areal nunha conxunción irrepetible.

Chegamos a Pontedeume, centro da comarca do Eume, cun amplo entorno natural de beleza extraordinaria.

Entramos pola súa ponte de 600 metros de largo, construída por Fernán Pérez de Andrade no século XIV, coas lóxicas reformas. Quere a tradición que esta ponte fose “A Ponte do Demo”, construída polo demo nunha soa noite para que unha moza puidese -a cambio da súa alma- ver por última vez ó seu namorado. A ponte tivo capela e hospital de peregrinos, froito do decidido apoio de Pérez de Andrade, o Bo (el Bueno) cos peregrinos a Compostela.

 

 

Conserva Pontedeume a gran torre ameada e brasonada, resto da fortaleza-pazo dos Andrade do século XIV, convertida na actualidade en centro cultural.

 

 

A igrexa de Santiago é do século XVI, reconstruída no XVIII. Tamén do XVIII é a casa construída por Bartolomé Rajoy, arcebispo de Santiago de Compostela, fillo de Pontedeume.

Outros puntos de referencia son a Torre do século XVIII, ó lado da Casa do Concello, a capela das Virtudes e o Convento de San Agustín.

Fóra xa de Pontedeume, no alto, dominando o pobo e o seu contorno, está o Castelo de Peña Leboreira ou de Nogueirosa, do século XIV, recentemente restaurado. E nas súas proximidades, a igrexa de San Martiño de Andrade, con fermosa ábsida do século XII.

   

Ó lado da nosa ruta, preto de Pontedeume, Breamo, coa igrexa románica de San Miguel, de fins do século XII, de planta de cruz latina, tres ábsidas e bóvedas de cruzaría e de canón, dominando o mar.

Miño

   
 Xa dentro do concello de Miño, nas inmediacións da ruta, pódese visitar a igrexa de San Xoán de Vilanova, do primeiro románico.
 No lugar da Fraga atópase un antigo muíño de auga restaurado

Destaca en Miño a ponte medieval dun arco sobre o río Baxoi, mandado construír por Fernán Pérez de Andrade, no século XIV, na actualidade restaurado. 
O novo albergue de peregrinos está situado ó borde da ría de Miño.

3: Miño - Bruma

Ponte do Porco

    En “Ponte do porco” hai unha ponte do século XIX, pero o trazado orixinal do Camiño esixe remontar o río Lambre e chegar á ponte construída no século XIV por orden de Fernán Pérez de Andrade, onde historia e lenda se conxugan para lograr un lugar máxico.
    Nas súas inmediacións, restos dunha importante industria do século XVIII, os “Muíños da Misericordia”, que foi dos señores do pazo de Montecelo, e nos que se moía o gran para os estaleiros ferroláns.

   

A igrexa de San Pantaleón de Viñas é románica con arquivoltas de medio punto sobre dous pares de columnas, e rosetón na fachada. Xunto a ela, o pazo que foi dos Bermúdez de Castro, e tras este un Castro.

Betanzos

 

A capela de San Paio, en ruínas, está na actualidade convertida en almacén. Aquí celébrase unha gran romaría o 24 de agosto, en honor ó santo patrón.

 

 

 

Dominando Betanzos desde o antigo emprazamento da cidade, igrexa de San Martiño de Tiobre que conserva, entre outros restos románicos, a súa porta lateral. E na mesma parroquia de Tiobre, santuario dos Remedios o de Nosa Señora do Camiño, templo renacentista con planta de cruz latina, obra de García de Velasco, de finais do século XVI.

Betanzos, capital da comarca das Mariñas, é unha das cidades capitais do antigo Reino de Galicia. Os peregrinos entrarían pola antiga ponte, A Ponte Vella, sobre o río Mandeo. 
O inmediato Arco da Ponte Vella corresponde a unha das tres portas que se conservan da muralla medieval da cidade.

Entre os monumentos desta cidade destacan a Igrexa de San Francisco, gótica, do século XIV, na que se atopa o sepulcro de Fernán Pérez de Andrade, o Bo, protector de peregrinos que aquí, como en Pontedeume, tiveron atención en hospitais auspiciados por el.

  

Tamén gótica é a Igrexa de Santa María de Azougue, do século XIV, de tres naves e tres ábsidas e retablo de Escola Flamenca no altar maior.

A Igrexa de Santiago, gótica, do século XV foi erixida por Fernán Pérez de Andrade, O Mozo (El joven), e ten na súa fachada a imaxe de Santiago a cabalo. Ten tres naves e tres ábsidas. Nunha das súas capelas, a de don Pedro de Ben, pode admirarse o magnífico retablo plateresco de Cornielis de Holanda.
 
   

A casa do Concello, a torre municipal (pegada á Igrexa de Santiago) e o Pazo de Bendaña son destacados edificios civís dunha cidade - monumento que acredita o seu pasado capitalino e señorial.

   

Na praza dos Irmáns García Naveira, monumento que recorda a estes distinguidos betanceiros que ademais de numerosas obras filantrópicas relacionadas coa educación e a sociedade, crearon “O Pasatempo”, un percorrido polas marabillas do mundo reflectidas en Betanzos como o máis orixinal parque temático mundial.

   

Na praza Irmáns García Naveira, Igrexa de Santo Domingo, do século XVII cun campanario barroco construído por Casas Novoa a comezos do século XVIII, desde o que se eleva o famoso globo de papel desde hai máis de 130 anos. E o edificio do que ía ser Arquivo do Reino de Galicia e acabou dedicado a outros fins, erixido no século XVIII.

   Saíndo de Betanzos pola ponte de As Cascas, con escudo da cidade, pasamos polo lugar de Xanrozo, que dá nome ó arciprestado, deixando á esquerda da ruta o castro dese nome, no que existiu unha fortaleza medieval documentada xa no século X.

 

 

Pasado Limiñón, xa no Concello de Abegondo, atopamos cruceiro e capela                                                                          de San Esteban de Cos.

Pasamos preto da igrexa de Santiago de Meangos, cruzamos a ponte de Presedo e visitamos a súa igrexa.

A continuación, pasamos ó lado da ermida de San Paio de Vilacova coa súa fonte santa e ascendemos cara a Vizoño, dominado pola altura do Castro Maior.

   

En Bruma, houbo hospital de peregrinos, baixo a advocación de San Lorenzo, fundado en 1140, que pasou a depender en 1175 do hospital de Santiago.

Na actualidade, existe aquí un albergue moderno. E nas súas inmediacións, capela.
Neste lugar unense os dous itinerarios do Camiño Inglés.

4: Bruma - Sigüeiro

De Bruma a Sigüeiro

   Estamos no último tramo do Camiño inglés, onde a proximidade de Compostela fai que vaiamos rápido no noso percorrido e que as referencias monumentais sexan menores. 

Lugar de Cabeza de Lobo, Igrexa de Ardemil cun fermoso cruceiro.

  

 

En terra de Ordes, Buscás, cun excelente templo de orixe románica baixo a advocación de San Paio.

   

Máis adiante, en San Xoán de Poulo, igrexa, casa nobre e cruceiro. Houbo aquí antano un hospital de peregrinos.

   

Outra inscrición nunca casa alude tamén á estancia de Felipe II no ano citado.

   

Estímase que Sigüeiro, capital do concello de Oroso, foi fundada no século XII. É notable a súa ponte sobre o río Tambre, trazado no tempo en que naceu a vila.

5: Sigüeiro - Santiago

Xa no concello santiagués, igrexa de Barciela.

E moi preto, templo de San Cristovo en Enfesta, con dous curiosos animais na súa fachada. Inmediatamente antes, cruceiro.

Pasamos polo polígono industrial do Tambre, nos arredores de Santiago.

En Meixonfrío, entrando no casco urbano de Santiago de Compostela, houbo en tempos un establecemento para atender ós peregrinos na antesala da cidade.

Pásase xunto ó edificio da Xunta de Galicia, antigo cuartel,

Convento de Santa Clara e praza de Cervantes

San Martiño Pinario, para entrar na catedral compostelá pola porta da Acibecharía.

  

Chegamos ó final da peregrinación. Os viaxeiros das brumosas terras do norte alcanzaban a ansiada meta, o sepulcro do Apóstolo, o corazón de Compostela.